Εἰσαγωγή στήν ἔκδοση τοῦ Κανόνα πρός τό Ἅγιο Πνεῦμα, Καθηγητοῦ Ἀντ. Μάρκου

          Ὅταν μᾶς προτάθηκε ἀπό τόν πολυσέβαστο Πρωτοπρεσβύτερο καί Καθηγητή π. Δημήτριο Ἀθανασίου, ἡ  ἐπανασύνθεση τοῦ Παρακλητικοῦ Κανόνος  στό Ἅγιο Πνεῦμα  τοῦ Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Γραικοῦ, βάσει τῆς νεοελληνικῆς του μεταφράσεως, στήν ἀρχαιοελληνική ὑμνογραφική γλῶσσα  τῆς Ἑλληνοφώνου Ὀρθοδοξίας, θεωρήσαμε τήν πρόταση αὐτή σάν μία (κατ’ἀρχήν) ἰδιαίτερη εὐλογία τοῦ ἁγίου της Ποιητοῦ πρός τόν γράφοντα, τούς συνεργάτες  καί  τούς  οἰκογενεῖς του, καθότι εὐλαβούμεθα ἐξαιρετικῶς τόν ἅγ. Μάξιμο  καί πλέον τῆς πνευματικῆς, ἀπολαμβάνουμε καθημερινῶς  καί τῆς σωματικῆς του παρουσίας καί εὐλογίας, ἐφ’ ὅσον στό  ἐπ’ ὀνόματι  καί  πρός τιμήν τῆς  Ὁσίας Ξένης  τῆς  διά Χριστόν Σαλῆς  οἰκογενειακό μας Παρεκκλήσιο, φυλάσσεται ἀποθησαυρισμένο  ἀπότμημα τῶν  Ἱερῶν  του Λειψάνων, διακρινόμενο  γιά  τήν  ἄρρητη  εὐωδία  πού  ἀναδύει!

Ἐκ δευτέρου ἡ  πρόταση  αὐτή ἀποτέλεσε  καί  μία  ὑμνογραφική πρόκληση, διότι εἶναι  τελείως  διαφορετικό  νά  ὑμνογραφεῖ  κανείς, καταγράφοντας σέ ἔμμετρο  λόγο τίς  σκέψεις  του,  πού  προκύπτουν  ἀπό τήν ἐν προσευχῇ  μελέτη  τοῦ  ἱεροῦ προσώπου  ἤ  γεγονότος  πού  ἐπεξεργάζεται  καί  κάτι  ἄλλο, πολύ  πιό  δύσκολο  καί  πιό ὑπεύθυνο, ἡ  μεταφορά καί καταγραφή τῶν σκέψεων καί τῶν συναισθημάτων ἑνός ἄλλου  ὑμνογράφου, πού  διατυπώθηκαν  μάλιστα σέ  ἄλλη  γλῶσσα, ὅταν μάλιστα ὁ  ὑμνογράφος  αὐτός  εἶναι Ἅγιος, ἔχει δηλαδή κερδίσει μέ τήν ζωή καί  τούς  ἀγῶνες  του  τήν  φωτίζουσα  χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, εἶναι δηλαδή θεόπνευστος  στήν σκέψη, θεοκίνητος  στήν γλῶσσα  καί  θεόγραφος  στό  ἔργο.

Προχωρήσαμε στό ἔργο πού μᾶς ζητήθηκε  μέ  τήν ἔγκριση, εὐχή  καί  εὐλογία  τοῦ Πνευματικοῦ  μας  Πατρός· ζητήσαμε τίς  προσευχές φίλων μας  μοναχῶν, ἀσκουμένων  σέ  μονές  τοῦ  Ἁγίου Ὄρους  καί τῆς  Κύπρου· ἐργασθήκαμε  μέ  βεβαιότητα    στίς  θεοπειθεῖς  πρεσβείες τοῦ  ἁγ. Μαξίμου·  ὅ,τι εὐλόγησε ὁ  Ἀγαθός Παράκλητος, βρίσκεται κατατεθημένο στίς  σελίδες  πού  ἀκολουθοῦν.

Ἐξυπακούεται, ὅτι  ἡ  συνεργασία  μας  μετά  τοῦ  Αἰδ/του Πρωτοπρεσβυτέρου π. Δημητρίου Ἀθανασίου, Καθηγητοῦ Χημικοῦ, τῆς Εὐλ/της Πρεσβυτέρας  του, Φιλολόγου Καθηγητρίας κ. Χαρούλας Τσουλιάη (στήν ὁποία ἀνήκουν οἱ φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος διορθώσεις),  τοῦ Ἐλλογ. Πρωτοψάλτου κ. Γεωργίου Χρονοπούλου, Μουσικοδιδασκάλου (ὁ ὁποῖος ἐπεξεργάσθηκε μουσικο-λογικῶς τήν  νέα  σύνθεση) καί  τοῦ  Ἐλλογ. κ. Βλασίου Σαββίδη, Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου (ὁ  ὁποῖος  τίμησε  τόν  Ἅγιο  καί  τόν  γράψαντα μέ  τό  ἐξαιρετικό  Εἰσαγωγικό  του  Σημείωμα), ὑπῆρξε συνεχής  καί  διαρκής. Πρός  ὅλους  ἐκφράζουμε  καί  δημοσίως  ἀπό  τοῦ  παρόντος  βήματος  τίς  θερμές  μας  εὐχαριστίες, προσέτι δέ  καί  πρός  τόν Σεβ. Μητρ. Κυθήρων κ. Σεραφείμ, γιά τόν ἐμπνευσμένο του Πρόλογο.

Μελετῶντας  τήν νεοελληνική  μετάφραση τοῦ Ρωσικοῦ  κειμένου, διαπιστώσαμε ὅτι ἡ παράθεση ἀπό τόν ἅγ. Μάξιμο τῶν Εἱρμῶν τοῦ  ἰαμβικοῦ Κανόνος τῆς ἑορτῆς τῆς Πεντηκοστῆς, ποιήματος Ἰωάννου τοῦ Ἀρκλᾶ («Θείῳ καλυφθείς ὁ βραδύγλωσσος γνόφῳ…» κ.λ.π.), σέ ἦχο Τέταρτο, μᾶς ὑποχρέωνε νά  συνθέσουμε  καί  τά  Τροπάρια  βάσει τῶν Εἱρμῶν, ὁπότε  προέκυπτε ἕνας νέος ἰαμβικός Κανόνας, σέ «ἐν πολλοῖς»  ἄγνωστο ὅμως  μέλος  στό  εὐρύ κοινό. Γιά τοῦτο ὁδηγηθήκαμε  στήν  ἀπόφαση  τῆς  συνθέσεως  καί  ἑνός  δευτέρου  Κανόνος, κατά  τό  παγκοίνως  γνωστό μέλος  τοῦ  Μικροῦ  Παρακλητικοῦ  Κανόνος  στήν Ὑπεραγία  Θεοτόκο («Ὑγράν  διοδεύσας…» κ.λ.π.), σέ ἦχο πλάγιο τοῦ Τετάρτου.  Ὁ δεύτερος  αὐτός  Κανόνας παρατέθηκε κατά  Ὠδή, ἀμέσως  μετά  τήν  ἀντίστοιχη  Ὠδή  τοῦ  πρώτου  Κανόνος (ὅπως  συνήθως  συμβαίνει στόν Ὄρθρο, σέ μνῆμες  Ἁγίων ἤ Ἑορτές  πού  τιμῶνται  μέ  δύο  Κανόνες).  Καί  στίς  δύο περιπτώσεις διατηρήθηκε  τό  ὕφος  καί  τό  πνεῦμα  τοῦ  ἁγ. Μαξίμου  καί  καταβλήθηκε  προσπάθεια  νά  χρησιμοποιηθοῦν οἱ  βασικές  λέξεις (ρήματα, ἐπίθετα)  τοῦ Ρωσικοῦ  κειμένου.

Ἀπό τεχνικῆς πλευρᾶς, ἡ ἐργασία μας διαμορφώθηκε πάνω  στά  γνωστά Ἑλληνικά πρότυπα  τῶν Παρακλητικῶν Κανόνων.  Τό Ρωσικό κείμενο:

Α. Δέν περιλάμβανε Τροπάρια μετά  τό  «Θεός Κύριος…»  καί  πρίν  τόν  Ν’ (50) Ψαλμό, ὁπότε φιλοπονήσαμε  δύο («Πνεύματος Θείου  ὑπό τάς πτέρυγας πάντες …» καί «Τῇ  Θεοτόκῳ  ὡς  μητρί  ἐκβοῶμεν…») καί μεταξύ αὐτῶν θέσαμε τό ἡμέτερο Ἀπολυτίκιο τοῦ ἁγ. Μαξίμου («Ἐκκλησίας  ἁπάσης  τό  κλεινόν καταπίστευμα…»).

Β. Ἀποτελοῦνταν ἀπό 8 Ὠδές, τίς  ὁποίες  καί κρατήσαμε.

Γ. Οἱ α’, δ’, ε’, στ’ καί ζ’ Ὠδές εἶχαν ἀπό 7 Τροπάρια, ἡ γ’ Ὠδή 9, ἡ η’ Ὠδη 8 καί  ἡ θ’ Ὠδή 12 Τροπάρια, συνολικῶς  - δηλαδή - ὁ Κανόνας εἶχε 64 Τροπάρια. Οἱ ἡμέτεροι Κανόνες διαμορφώθηκαν σέ 58 συνολικά Τροπάρια (ἀπό 7 στίς α’, γ’, δ’, ε’, στ’ καί ζ’ ὠδές  καί  ἀπό 8  στίς η’ καί θ’). Τά πλεονάζοντα Τροπάρια  τοῦ Ρωσικοῦ κειμένου δέν ἀπορρίφθηκαν, ἀλλά  συμπεριελήφθηκαν  νοηματικά  στά  νέα, ὥστε νά διασωθεῖ  καί  διαδοθεῖ τό  πνεῦμα  τοῦ  ἁγίου  ποιητοῦ τους, Ὁσίου Μαξίμου.

Δ. Εἶχε δύο Κοντάκια,  Ἰδιόμελα σέ  ἦχο Δεύτερο («Τά ἄνω ζητῶν…»), ἕνα μεταξύ τῶν Ὠδῶν γ’ καί  δ’  καί  ἕνα μεταξύ τῶν Ὠδῶν στ’ καί ζ’. Στό Ἑλληνικό κείμενο  τό  μεταξύ  τῆς  γ’ καί  δ’ Ὠδῆς, τέθηκε  στήν  ἴδια  θέση ὡς Κάθισμα  («Προσκυνῶ Σε, Θεέ, Δέσποτα, Παράκλητε…»), μετά ἀπό  ἐκεῖνο  τοῦ Ρωσικοῦ κειμένου («Τῶν πάντων τήν ζωήν, τό Πνεῦμα τό Πανάγιον…»)   καί  τό  μεταξύ  τῆς  στ’  καί τῆς  ζ’ ὡς  Κάθισμα μετά τήν  Εὐαγγελική  περικοπή  καί  πρίν  τήν Λιτανευτική  Ἱκεσία («Ζωή τῶν πάντων, φῶς καί  παρηγορία...).

Ζ. Κοντάκιο πρό  τῆς Εὐαγγελικῆς  περικοπῆς δέν περιλάμβανε, ὁπότε προκρίθηκε  ἐκεῖνο  τῆς  ἑορτῆς  τῆς  Πεντηκοστῆς («Ὅτε καταβάς …») καί ὡς  Εὐαγγελικό Ἀνάγνωσμα τό  Ἐωθινό  τῆς  Κυριακῆς  τῆς  Πεντηκοστῆς (ἐκ τοῦ κατά Ἰωάννην· «Οὔσης ὀψίας  τῇ ἡμέρᾳ  ἐκείνη…»), μέ  τούς  στίχους  του («Τό Πνεῦμα  Σου  τό  ἀγαθόν …»)  καί τό «Δόξα… Καί  νῦν…» τῆς  αὐτῆς  Κυριακῆς.

Η. Στά Μεγαλυνάρια εἶχε τά Τριαδικά τοῦ Μεσονυκτικοῦ τῆς Κυριακῆς («Ἄξιον ἐστίν ὡς ἀληθῶς, τήν ὑπέρθεον ὑμνεῖν Τριάδα…» καί «Ἄξιον ἐστίν…τοῦ δοξάζειν Σε τόν Θεόν Λόγον …»), καθώς  καί  τό Δοξαστικό τους («Δόξα…Ὑμνήσωμεν πάντες θεοπρεπῶς …») καί δύο τοῦ ἁγ. Μαξίμου, ἕνα πρός τιμήν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος («Ἄξιον ἐστίν ὡς ἀληθῶς, ἐκθειάζειν ἐν δοξολογίαις, Πνεῦμα τό Πανάγαθον…»)  καί ἕνα πρός τιμήν τῆς Παναγίας («Καί νῦν…Συγχώρησιν παράσχου ἁμαρτιῶν…»). 

Θ. Μετά τό Τρισάγιο  τέθηκαν τά γνωστά «Ἐλέησον ἡμᾶς, Κύριε, ἐλέησον ἡμᾶς…», «Δόξα…Κύριε, ἐλέησον ἡμᾶς, ἐπί Σοί  γάρ πεποίθαμεν …» καί «Καί νῦν…Τῆς  εὐσπλαχνίας τήν πύλην ἄνοιξον ἡμῖν, εὐλογημένη Θεοτόκε…» καί κατόπιν  τό  Ἀπολυτίκιο  τοῦ  ἁγ. Μαξίμου.

Ι. Τό Ρωσικό κείμενο δέν περιεῖχε  τά  μετά  τήν  Ἀπόλυση  καί  πρίν τό «Δι’ εὐχῶν…» τρία Τροπάρια, ὁπότε φιλοπονήσαμε ἕνα σέ  ἦχο Δεύτερο, κατά τό γνωστό «Πάντων προστατεύεις, Ἀγαθή…» καί  τροποποιήσαμε  τά  ἑπόμενα  δύο  ἀπό  Θεομητορικά  σέ  Ἁγιοπνευματικά («Δέσποτα, πρόσδεξαι τάς δεήσεις τῶν δούλων Σου…»  καί «Τήν πᾶσαν ἐλπίδα μου  εἰς  Σέ  ἀνατίθημι, Παράκλητε Ἀγαθέ…»).

ΙΑ. Γιά νά τιμηθεῖ ὁ ἅγιος Ποιητής  τοῦ Κανόνος, ὅσ. Μάξιμος ὁ Γραικός, προσθέσαμε μετά τήν Ἀπόλυση  τέσσαρα πρός τιμήν του Τροπάρια, μέ Δοξαστικό καί Θεοτοκίο (κατά τόν  τύπο τῆς Λιτῆς), τά  ὁποῖα  μελοποίησε  ὁ   Πρωτοψάλτης και Μουσικοδιδάσκαλος κ. Γεώργιος Χρονόπουλος.

ΙΒ. Σέ ὅ,τι ἀφορᾶ  γενικῶς  τήν  στήξη, ἀκολουθήσαμε  τήν  μέθοδο  τοῦ  Πρωτοπρεσβυτέρου π. Κων. Παπαγιάννη, κατά τήν  ὁποία  οἱ  παύσεις  πού  ἐπιβάλλει  στό  κείμενο  τό  μουσικό  μέτρο  σημειώνονται  μέ  ἀστερίσκο.

Ὁ Κανόνας  τοῦ  ἁγ. Μαξίμου κατακλείεται  μέ  μία  ὑψηλοῦ  πνευματικοῦ  περιεχομένου  Εὐχή  πρός  τό  Ἅγιο  Πνεῦμα  καί  τήν  Ὑπεραγία  Θεοτόκο («Δέχου Δέσποτα, Πανάγαθε Παράκλητε, μοναδική Ἁγία  καί προσκυνουμένη  καί  ὁμοούσιος  καί  ἀδιαίρετος  Τριάς…» καί «Δόξα Σοι, Θεοτόκε, τῶν  πιστῶν  τό  καταφύγιον…»), μέ  τήν  ὁποία  κατακλείουμε  καί  ἐμεῖς  τήν  ἐργασία  μας...