Ὁ Κανών εἰς τό Ἅγιον Πνεῦμα είς τήν σημερινήν του μορφήν, Καθηγητοῦ Βλ. Σαββίδη

          Ὁ Κανών πρός τό Ἅγιον Πνεῦμα  ἐγράφη ἀρχικῶς ὑπό  τοῦ  ἁγ. Μαξίμου, ἐνῶ αὐτός  ἐκρατεῖτο  εἰς  τήν Μονήν Βολοκολάμσκ, κάτω  ἀπό  πολύ  αὐστηράς συνθήκας, μέ  κάρβουνον  εἰς  τόν  τοῖχον  τοῦ  κελλίου  του! Ἀργότερον, μετά  τήν  ἀπελευθέρωσίν  του  καί  ἐνῶ  εἶχεν  ἐκμάθει  τήν Ρωσικήν γλῶσσαν, συνέγραψε  τήν  Ρωσικήν  του  μορφήν, τήν  ὁποίαν καί  ἐπέδωσε  εἰς  τούς  ἀδελφούς  τῆς  Λαύρας  τῆς  Ἁγίας  Τριάδος.[1]

Ἡ μεταφορά τοῦ Κανόνος  εἰς  τήν ἀρχαιοελληνικήν ὑμνογραφι-κήν γλῶσσαν  ὑπό  τοῦ  ἀγαπητοῦ συναδέλφου, Καθηγητοῦ κ. Ἀντωνίου Μάρκου, ἐγένετο τῇ αἰτήσει  τοῦ  ἐν Ἄρτῃ Αἰδ/του Πρωτοπρεσβυτέρου π. Δημητρίου Ἀθανασίου, Καθηγητοῦ Χημικοῦ, καί τῆς ἀξιοσεβάστου Πρεσβυτέρας αὐτοῦ Χαρούλας, Καθηγητρίας Φιλολόγου.

Προλογίζων   ἐν  ἔτει  2012  τήν  τύποις  ἔκδοσιν  τῆς  μεταπτυχιακῆς  ἐργασίας  τοῦ  Παν/τοῦ π. Θωμᾶ Ἀνδρέου, Ἀρχιμανδρίτου  τοῦ Οἰκουμενικοῦ  Θρόνου  καί  Ἱεροκήρυκος  τῆς  Ἱερᾶς Μητροπόλεως  Ἐλευθερουπόλεως, περί  τῶν  ἐν  Βουλγαρίᾳ  Νεομαρτύρων,[2] εἶχον γράψει, ὅτι «ὁ  ἀγαπητός  συνάδελφος  δέν  προσφέρει  εἰς  ἡμᾶς  τροφήν  πνευματικήν  τοιαύτης  ἀξίας  διά  πρώτην φοράν».[3]

Τό  ὑπό παρουσίασιν νέον ἔργον τοῦ  ἀγαπητοῦ συναδέλφου, ἐδικαίωσεν πλήρως τάς προσδοκίας μας. Πρόκειται περί  ἔργου μεγάλου, διότι  ἐπέτυχεν  εἰς  τήν  προσπάθειαν  τῆς  μεταφορᾶς  τοῦ  ἀσκητικοῦ πνεύματος, τοῦ μοναχικοῦ ἤθους, τοῦ  γλαφυροῦ ὕφους  καί  τῆς  θεολογικῆς  σκέψεως  τοῦ  πρώτου  ποιητοῦ  του ἁγ. Μαξίμου τοῦ Γραικοῦ. Μάλιστα ὁ Κανών, ἀποτελούμενος  εἰς  τήν  νέαν  του  μορφήν ἀπό  δύο  νέους  Κανόνας, ἀναδυκνείει τόν μεγάλον βαθμόν δυσκολίας τοῦ ἐγχειρήματος.

Τό  ὑμνογραφικόν  ἔργον  τοῦ  συναδέλφου Ἁγιολόγου  καί Ὑμνογράφου, διακρίνεται  γενικῶς διά τήν  κομψότητα  τοῦ  ποιητικοῦ  λόγου, τήν πυκνότητα  τῶν νοημάτων, τήν εὑρηματικότητα  τῶν  ἰδεῶν  καί  τήν  ἐν  συντομίᾳ περιεκτικότητα (ἡ ὁποία εἶναι τό κύριον – κατά  τήν γνώμην μου – χαρακτηριστικόν  του).

Τά φιλολογικά  στοιχεῖα  εἰς τό  ὅλον ἔργον  (προσφωνήσεις εὐλαβείας,[4] μεταφορικά σχήματα,[5] παρομοιώσεις, ποιητικά ἐπίθετα, εἰκόνες,[6] ἀποστροφές, ἀντιθέσεις, κ.λ.π.) εἶναι  ἐμφανέστατα  καί πυκνά. Κατά τήν μεταφοράν  τοῦ Κανόνος  τοῦ  ἁγ. Μαξίμου εἰς  τούς  δύο  νέους  Κανόνας, ὁ νέος Ὑμνογράφος  ἐπέτυχεν τόν  σεβασμόν  εἰς  τό  ὅλον  πνεῦμα  τοῦ  ἁγίου  Ποιητοῦ.

Ὁ  Κανών  ἀναδεικνύει  συνεχῶς (πέραν τῶν ἐπισημάνσεων τοῦ θεολογικοῦ σχολιασμοῦ τοῦ π. Δημητρίου), τό  ταπεινόν φρόνημα  τοῦ  ἁγ. Μαξίμου, εἰς τό ὁποῖον ἐπιτραπείτω μοι νά ἐπιμείνω, παραθέτων χαρακτηριστικά ἀποσπάσματα τροπαρίων.

Ὁ Ἅγιος ὁμολογεῖ, ὅτι:

Εὐρίσκεται  εἰς ἀπύθμενον βάθος παραλογισμοῦ καί ἀπροσεξίας (Ἱλάσθητι,…τῷ παραλογισμῷ  καί  ἀπροσεξίας κειμένῳ εἰς βάθος ἀπύθμενον… α5).

Ὁ λογισμός  του  εἶναι  ἐσκοτισμένος  καί ἔτσι ὁ  ἴδιος εὐρίσκεται  εἰς  δύνην (Ἐσκότισμαι δεινῶν λογισμῶν ἀνομίας, ὅθεν  καί οἰκτρόν πτῶμα κεῖμαι ἐν δύνῃ…α4). Διά  τοῦτο  δέεται τοῦ Θεοῦ «…καταστόλισον νοῦν τῷ πάθει αἰχμαλώτῳ…» γ2· Οἶμοι  τῷ  ἀθλίῳ, τόν  νοῦν κατειλημμένῳ συγχύσεως δεινῆς  καί  πίπτοντι παντοίοις  κακοῖς… στ5).

Ἡ ψυχή του εἶναι γεμάτη βεβήλων παθῶν (Γέμων  τῆς σαρκός  παθῶν τῶν βεβηλούντων ψυχήν τήν  ἐμήν…γ3), ἐσπιλωμένη καί ἐφθαρ-μένη  (…καθαίρουσα ψυχήν δισαριθμήτου σπιλώσεως… δ6· …τήν φθαρεῖσαν πάθεσι  καί  παναθλίαν  ψυχήν  μου… θ7), ἔτσι  εἶναι  νεκρά  καί  ἀναδύει ὀσμήν  ἀποσυνθέσεως (…ψυχήν ὄζουσαν, …πάθεσι μιαροῖς  νενεκρωμένην…γ6) καί ὁμοιάζει  μέ  ἔρημον γῆν (…ψυχῇ τῇ  ἐμοί δέ, ὡς  γῇ  ἐρημωτάτῃ… η3).

Οἱ  ὀφθαλμοί  τῆς  ψυχῆς  του εἶναι ἐσκοτισμένοι, λόγῳ  τῆς «ἐν ἀνομίαις» μακρύνσεώς  του  ἀπό  τόν  Θεόν (Αὐγασθῆναι τῆς ψυχῆς τά ὄμματα αἰτοῦμαι, ὅτι  διέφθειρα Σοῦ μακρυνθέντος  ἐν  ἀνομίαις…γ5).

Ἡ σάρκα του ταλαιπωρεῖται  ἀπό  ἐνθυμήσεις  ἁμαρτιῶν  καί  σκέψεις  ἀθλιότητος (…φόβῳ  καθήλωσον  σαρκός  μου  τῆς  ἀθλίας, διανοήματα  ἄθλια  καί  ἐνθυμήσεις… δ3· Ἐμπαθεῖς  λογισμούς  καί  σαρκός  μου ἀνόμους  κινήσεις… ζ7).

Ὡς μακράν εὐρισκόμενος ἀπό  τοῦ  Κυρίου εἶναι  ἀπολύτως δυχτυχής (…Κυρίου μακρυνθέντος τάλαινος  ἐμοῦ, τῷ σκοτασμῶ τῆς πλάνης… δ7) καί βιώνει αἰσχροτάτη καταστροφή (…κἀμοῦ  ἐκαθάρισον καρδίαν ἀνόμων λογισμῶν διώσεως  αἰσχίστης… η1).

Εἶναι  δεσμώτης  καί ἁλυσοφόρος (Ὁ  σκότει  δεσμούμενος ἁμαρτημάτων,…τοῦ βάρους τε τῶν ἁλύσεών μου, ἐλέει Σου κούφισόν με… ε2).

Εἶναι  παραβάτης  τῶν  ἐντολῶν  τοῦ  Θεοῦ  καί  δι’ αὐτό βιώνει  κλονισμόν ψυχῆς (…διά  παντός τοῦ δούλου Σου ψυχήν τήν κλονουμένην, ἐπί τῶν  θείων  ἐντολῶν  τυγχάνω  παραβάτης… ε6).

Ἔχει νικηθεῖ ἀπό τά  σαρκικά  πάθη  καί δι’ αὐτό  ἔχει  κατακριμνησθῇ εἰς  ἐσχάτην ἄβυσσον, ἐπειδή παρέβη τούς πρός Χριστόν ὄρκους τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος  καί  τοῦ Μοναχικοῦ Σχήματος (Νενίκημαι τοῖς πάθεσι τῆς  σαρκός,…βεβυθισμένος ἐνυπάρχων τε ἐσχάτῃ  ἀββύσῳ… στ1· …τῷ πτώσει φοβερᾷ κειμένῳ  καί βιοῦντι, ὄρκους  πρός  Αὐτόν ἀφρόνως  παραβάντα…στ6).

Τελικά ὁμολογεῖ, ὅτι εἶναι ὁ πάντων τῶν ἀνθρώπων πλέον φιλάμαρτος (…τόν φιλάμαρτον ὑπέρ πάντας ἀνθρώπους… η7), ὅτι ἔχει ὑπερβεῖ εἰς τήν ἀνομίαν τήν Πόρνην καί τόν Ἠσαΰ (…τήν Πόρνην ὑπερβάντα  καί  Ἠσαΰ  ἀνομίᾳ… η6) καί  ὅτι ἡ  καρδία  του  ἔχει πορωθεῖ (Ἐλέησον, Σώτερ, ἐμήν καρδίαν, λίθου  ἀρραγούς σιδήρου τε σκληροτέραν… ζ2). Ἔτσι καταφεύγει  πρός  τόν Κύριον ὡς ὁ ἐλάχιστος  τῶν  δούλων  Του (…ὁ δοῦλος  Σου, ὁ  σποδός  ἐνυπάρχων, φόβῳ κείμενος τῶν πάντων ὑποκάτω… θ2) καί  δέεται ὅπως εἰσακουσθῇ ἡ δέησίς του (Ἴδε  δούλου Σου πένητος  δέησιν… θ8)  καί ὡραϊσθῇ τῆς ψυχῆς του ἡ κακία (Ὠράϊσον ψυχῆς  τῆς  ἐμῆς  τήν  κακίαν… θ6), διά τῆς ἀπαλλαγῆς  της  ἀπό  παντός  βεβήλου ἔργου (…δεόμενος  βεβήλου  ἔργου ἀπαλλαγῆναι… ζ4).

Διατηρῶ τήν ἐλπίδα, ὅτι διά τῆς παρούσης ὑμνογραφικῆς ἐργασίας, ἀφ’ἑνός μέν θά δύνανται εὐχερῶς οἱ φιλακόλουθοι πιστοί  νά  προσφεύγουν ἱκετευτικῶς  καί παρακλητικῶς  πρός  τό  Πανάγιον Πνεῦμα  καί  διά  πρεσβειῶν  τοῦ  ἁγίου  αὐτοῦ  Ποιητοῦ, ὁσ. Μαξίμου  τοῦ  Γραικοῦ, νά λαμβάνουν  τά  πρός  ψυχικήν των σωτηρίαν ἀναγκαῖα, ἀφ’ ἑτέρου δέ  θά  διαδοθῇ ἔτι πλέον  ἡ  μνήμη  τοῦ  Ἱεροῦ  Μαξίμου, τοῦ «νέου τῶν Ἀποστόλων τοῦ χοροῦ ἀστέρος» καί  «ἁπάντων Ὀρθοδόξων ὁδηγοῦ, πατρός τε καί διδασκάλου» (κατά τό νέον αὐτοῦ Ἀπολυτίκιον), τοῦ ὄντος «ὀλβίου Μαξίμου» (κατά τό Θεοτοκίον τοῦ Ἀπολυτικίου), πρός δόξαν  τοῦ  ἐν  Ἁγίοις θαυμαστοῦ  Θεοῦ  ἡμῶν.

---

[1] Τά λοιπά περί τῆς  Ρωσικῆς  μορφῆς  τοῦ  Κανόνος, ἀνεπτύχθησαν προηγουμένως ὑπό  τοῦ Πρωτ. Δημ. Ἀθανασίου.

[2] Ἀρχιμανδρίτου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου Θωμᾶ Ἀνδρέου, «Οἱ  Νεομάρτυρες  τῆς  Βουλγαρίας», 2012.

[3] Αὐτ. σελ. 19.

[4] «Οἱ προσφωνήσεις συνιστοῦν βασική  ὑφολογική πτυχή τῆς Βυζαντινῆς ρητορικῆς  καί  ἀξιοποιοῦνται τόσο στή σύνθεση τῶν ὕμνων, ὅσο καί στή σύνθεση τῶν ἐπιστολῶν» (ἀρχιμ. Χερουβείμ Ἀποστόλου αὐτ. σελ. 119). Βλ. γενικά  M. Grunbart, “Former der  Anrele im Byzantinischen Brief vom. 6 bis    zum 12 Jahrundert”, 2005.

[5] «Ἡ μεταφορά ὡς σχῆμα λόγου ἀξιοποιεῖται πληθωρικά στήν Ὑμνογραφία» (ἀρχιμ. Χερουβείμ Ἀποστόλου αὐτ. σελ. 121).

[6] Οἱ εἰκόνες/ἠχητικές ἐντυπώσεις ἀποτελοῦν κύριο χαρακτηριστικό/συστατικό τῆς Ὑμνογραφίας. Κατά τόν Κ. Μητσάκη (αὐτ. σελ. 41), περιλαμβάνουν τήν παρήχηση, παρωνομασία, λογοπαικτική παρωνομασία καί ὁμοιοτέλευτο.